Nón lá và hành trình trở thành biểu tượng của người Việt Nam

Việt Nam là một nước có nền văn minh lúa nước, những chiếc nón sinh ra dùng để che nắng, che mưa khi đi làm nông, khi lao động. Nón lá ngày nay đã trở thành một nét đẹp truyền thống gắn liền với hình ảnh áo dài giúp người con gái Việt trở nên duyên dáng, dịu dàng hơn. Nón lá Việt Nam ra đời như thế nào? Nón lá đã trải qua nhiều thăng trầm, biến cố của người Việt mới có thể trường tồn đến bây giờ. Do đặc trưng của Việt Nam là khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa quanh năm thường xuyên nắng mưa nên người dân nơi đây đã sử dụng lá kết lại với nhau tạo thành nón là vật che mưa, che nắng. Hình ảnh tiền thân của nón lá được chạm khắc trên trống đồng Ngọc Lữ, trống đồng Đông Sơn, thạp đồng Đào Thịnh vào khoảng 2.500 – 3.000 năm trước Công nguyên với hình dáng thô sơ nhất.

Theo lịch sử Việt Nam, nón lá được ra đời vào khoảng thế kỷ XIII thời nhà Trần. Lúc bấy giờ nón lá được sử dụng để làm phụ kiện cho cung tần mỹ nữ nhưng nón khá dày và nặng. Theo dòng chảy thời gian thì chiếc nón ngày càng trở nên nhẹ nhàng và thanh thoát hơn. Xoay quanh hình ảnh chiếc nón cũng để lại nhiều giai thoại với người Việt. Có câu chuyện kể rằng chiếc nón lá được ra đời bởi một người phụ nữ cao lớn, trên đầu luôn đội một chiếc nón làm từ bốn chiếc lá hình tròn, những nơi nào người phụ nữ đi qua đều làm thời tiết trở nên thuận lợi hơn. Sau khi bà dạy cho người dân trồng lúa nước thì biến mất. Và để bày tỏ lòng biết ơn người Việt đã cho xây dựng một ngôi đền tưởng nhớ nữ thần, đồng thời tạo ra một mô hình nón tương tự bằng cách xâu những chiếc lá cọ lại với nhau trở thành nón lá. Dựa trên hình dạng, chiếc nón được gọi là “nón lá” hay “nón lá Việt Nam”. Họa sĩ Đặng Mậu Tựu – Phó chủ tịch Hội văn hóa nghệ thuật tỉnh Thừa Thiên Huế cho biết rằng nón lá đã có nhiều giai đoạn biến thiên, từ chiếc nón hình tròn ở miền Bắc xưa đến nón tròn dẹt, nón quai thao và nón chóp Huế. Nón chóp là nón hiện được sử dụng phổ biến bởi mặt tạo khối vững vàng, vừa nâng cao được hiểu quả thẩm mỹ, vừa có chiều sâu để phục vụ được việc che mưa, che nắng nhiều hơn. Dù có nhiều giai thoại, trải qua nhiều sự biến đổi nhưng nón đã trở thành một món đồ không thể thiếu trong đời sống sinh hoạt hằng ngày của người Việt từ bao đời nay. Nón lá được con cháu Việt Nam lưu truyền, đi vào cả thơ ca, văn học. Phân loại nón lá Mỗi vùng miền ở Việt Nam sẽ có những kiểu nón lá riêng biệt như nón Huế thường mỏng và thanh lịch, nón người miền Tây thì lại thường sử dụng sợi chỉ đỏ,.. Sau hơn 3.000 năm xuất hiện, nón lá Việt Nam đã có nhiều phiên bản, được phân loại theo nhiều mục đích sử dụng. Thời phong kiến thạnh hành dạng nón dấu có chóp sử dụng cho lính thú; nón gõ là dạng nón làm bằng rơm cũng sử dụng cho lính thời phong kiến. Người Việt Nam ở miền Bắc thường sử dụng nón quai thao làm duyên cho nữ giới vào thời kỳ trung đại. Sau thế kỷ XX trở đi, nón quai thao không phổ biến trong đời sống hằng ngày mà chủ yếu xuất hiện trong các lễ hội. Ngày nay, ở Bình Định hay có loại nón ngựa được làm bằng lá dứa được dùng khi cưỡi ngựa. Kể đến nón lá Việt Nam thì không thể thiếu được nón bài thơ ở Huế. Trên chiếc nón được người thợ thủ công khéo léo lồng vào giữa hai lớp lá những bài thơ hay vẽ tranh. Khi nón được soi qua ánh nắng sẽ hiện rõ những nét đồ họa đặc biệt là tứ thơ bên trong, cũng chính vì thế mà nón được gọi là “bài thơ”.

Các cô gái Việt Nam rất yêu thích sử dụng nón lá như là một phụ kiện song hành cùng chiếc áo dài. Nón lá khi sử dụng trang trí thường là loại nón nhẹ nhàng, gọn gàng và có họa tiết cầu kỳ, đặc biệt là phần quai nón thường sử dụng chất liệu lụa mềm mại làm nên một tổng thể hoàn hảo. Những chiếc nón lá Việt Nam cũng xuất hiện nhiều trong những buổi triển lãm, ở nhiều loại hình nghệ thuật. Trong những cuộc thi từ trong nước đến quốc tế, người ta thường đem đến hình ảnh của nón lá song hành với tà áo dài như biểu tượng của người phụ nữ Việt Nam. Nón lá tưởng như giản dị, đơn sơ nhưng lại ẩn chứa rất nhiều giá trị văn hóa có ý nghĩa đối với người Việt. Chắc hẳn khi đặt chân đến dải đất hình chữ S, cầm trên tay một chiếc nón lá, mỗi du khách sẽ có những ấn tượng và trải nghiệm thú vị.